Dissociatie, wat is het, hoe ontstaat het en wat kun je eraan doen?

Dissociatie is een term die verwijst naar het gevoel van afgescheiden zijn van jezelf, van anderen of je omgeving. Je kunt je hierbij ook wazig voelen of afwezig. Het kan een angstige ervaring zijn, met gevoelens van vervreemding en desoriëntatie. Maar het kan ook zijn dat je het eigenlijk helemaal niet zo doorhebt. In deze blog vind je meer informatie over wat dissociatie is, waardoor het kan ontstaan, wat je ervan kunt merken en wat je eraan kunt doen.

Wat is dissociatie?

Dissociatie is een mentale toestand, waarbij een persoon zich afgescheiden voelt van zijn of haar omgeving, lichaam of identiteit. Het kan optreden als een coping-mechanisme in reactie op trauma, stress, angst of andere psychologische factoren. Een manier om te kunnen omgaan met nare gebeurtenissen, gevoelens en emoties dus.

Dissociatie kan worden onderverdeeld in verschillende subtypen, zoals: 

depersonalisatie       
de-realisatie
dissociatieve amnesie
dissociatieve fugue
dissociatieve identiteitsstoornis (voorheen bekend als meervoudige persoonlijkheidsstoornis).

Depersonalisatie is een subtype van dissociatie waarbij iemand het gevoel heeft dat hij of zij zichzelf niet meer herkent. Het kan voelen alsof je buiten jezelf bent getreden en naar jezelf kijkt, alsof je naar iemand anders kijkt. Mensen die last hebben van depersonalisatie kunnen zich ontkoppeld voelen van hun eigen emoties, gedachten en gevoelens.

De-realisatie is een ander subtype van dissociatie waarbij de omgeving onwerkelijk of vervormd lijkt. Het kan voelen alsof de wereld om je heen niet echt is, of alsof je in een droom leeft. Mensen die last hebben van de-realisatie kunnen zich losgekoppeld voelen van hun omgeving en zich er niet meer mee verbonden voelen.

Dissociatieve amnesie is een subtype van dissociatie, waarbij iemand herinneringen aan belangrijke gebeurtenissen uit het verleden kwijt is. Dit kunnen traumatische gebeurtenissen zijn, maar het kan ook gaan om alledaagse gebeurtenissen. Deze vorm van dissociatie kan variëren in ernst en duur. Sommige mensen kunnen zich helemaal niets herinneren, terwijl anderen alleen delen van gebeurtenissen vergeten.

Dissociatieve fugue is een subtype van dissociatie, waarbij iemand zijn of haar identiteit en geheugen verliest en zichzelf in een compleet nieuwe omgeving bevindt, zonder zich te herinneren hoe ze daar zijn gekomen. Dit kan gepaard gaan met verwarring, desoriëntatie en angst. Mensen met dissociatieve fugue kunnen zich soms niet meer herinneren wie ze zijn of wie belangrijke mensen in hun leven zijn.

Dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) is een subtype van dissociatie waarbij iemand meerdere persoonlijkheden of identiteiten heeft. Mensen met DIS ervaren zichzelf als verschillende personen met verschillende namen, leeftijden, geslachten en persoonlijkheden. Elk van deze persoonlijkheden kan unieke gedachten, gevoelens en herinneringen hebben. Dit subtype van dissociatie wordt soms ook wel meervoudige persoonlijkheidsstoornis genoemd.

Het is belangrijk om te benadrukken dat dissociatie een complexe aandoening is en dat elk subtype van dissociatie verschillende symptomen en kenmerken heeft. Als je vermoedt dat je last hebt van dissociatie of een van de subtypen ervan, zoek dan professionele hulp om je symptomen te beoordelen en te behandelen. Als je tenminste ervaart dat je er last van hebt!

Hoe ontstaat dissociatie?

Dissociatie kan optreden als reactie op een traumatische gebeurtenis, zoals een auto-ongeluk, verwaarlozing, misbruik, of ander geweld. Het kan ook optreden als reactie op chronische stress of angst. Dissociatie is een manier waarop de geest probeert om te gaan met overweldigende emoties en ervaringen. Een soort zelfbescherming dus eigenlijk. Omdat de ervaring te heftig is om mee om te kunnen gaan, verbreek je als het ware de verbinding met jezelf.  Je hersenen zetten als het ware een deel van je bewustzijn uit, om op die manier te kunnen dealen met wat er gebeurt. Als je een traumatische ervaring hebt gehad, kan het daarna ook zijn dat je sneller opnieuw dissocieert. Omdat er iets in je lichaam wordt getriggerd door je eerdere ervaring, geeft je lijf op dat moment weer dezelfde reactie die het eerder ook gebruikte om te overleven. Dat is destijds gelukt door te dissociëren, dus doet je lichaam dit nu weer. 

Wat merk je als je dissociatie ervaart?

Als je dissociatie ervaart, kun je een aantal verschillende symptomen opmerken, afhankelijk van het type dissociatie dat je ervaart. Bij depersonalisatie kan je jezelf als vreemd of onwerkelijk ervaren, terwijl bij de-realisatie de omgeving onwerkelijk kan lijken. Sommige mensen voelen ook angst en verwarring. Het kan zijn dat je een bepaalde situatie voor je gevoel niet echt meemaakt of het voelt alsof je wakker wordt als de dissociatie stopt, alsof je letterlijk weer op de aarde terecht komt. Je beleving van tijd kan ook anders zijn, of je weet niet meer hoe je op de plek gekomen bent waar je op dat moment bent.

Is dissociatie gevaarlijk?

Op zichzelf is dissociatie niet gevaarlijk en als het eens een keer gebeurt, betekent dat ook niet dat je ineens een heel groot probleem hebt. Als je moe of ziek bent of veel aan je hoofd hebt, heeft iedereen weleens zo’n momentje dat hij er even niet bij is. Maar als het jou in de weg gaat zitten en je er veel last van hebt is het een ander verhaal.

Wat kun je zelf doen als je last hebt van dissociatie?

• Om te beginnen is het goed om te proberen je bewust te worden van op welke momenten en waarom je dissocieert. Inzicht zorgt ervoor dat je ook eerder kunt reageren als je merkt dat je je weer afgescheiden voelt van jezelf of je omgeving. In het begin is dit misschien lastig, maar je zult merken dat het meestal makkelijker wordt na een tijdje om te gaan inzien wanneer en waarom het bij jou gebeurt. Als de dissociatie is ontstaan door hele heftige gebeurtenissen kan het lastiger zijn om hier inzicht in te krijgen. Zoek dan liever hulp om ermee om te gaan.
• Als je merkt dat het gebeurt, probeer dan naar buiten te treden in plaats van naar binnen. Ga iets doen waar je blij van wordt zoals bijvoorbeeld dansen, (koud) douchen, schommelen of wandelen. Iets waardoor je weer in je lichaam komt.
• Wat misschien ook kan helpen, is je realiseren dat het maar tijdelijk is en dat het niet gevaarlijk is. In principe is er (meestal) geen direct gevaar. Tenzij je bijvoorbeeld aan het autorijden bent (al gaat dat wonderbaarlijk genoeg soms ook gewoon goed) of als iemand over jouw grenzen heen gaat en je eigenlijk uit de situatie wilt stappen, maar dat niet lukt. Probeer dat verschil ook te gaan voelen. Is het op dit moment erg dat je dissocieert of kan het geen kwaad?
• Ontspanningstechnieken kunnen ook ondersteunend zijn, denk bijvoorbeeld aan mindfulness of ademhalingstechnieken. Deze technieken kunnen bijdragen aan het verminderen van o.a. stress en angsten. En daardoor de noodzaak om te dissociëren.
• Aardingsoefeningen kunnen je helpen om je op het hier en nu te richten en je te verbinden met je lichaam en je omgeving. Probeer je bewust te worden van je ademhaling, voel je voeten op de grond, benoem dingen in je omgeving of gebruik je zintuigen, door bijvoorbeeld het vasthouden van een ijsblokje of het ruiken van een geurige olie. Deze technieken kunnen je helpen om meer aanwezig te zijn en de dissociatie te verminderen.
• Creëer een veilige omgeving: Zorg voor een veilige en rustige omgeving waarin je je kunt ontspannen. Richt een plek in je huis in, waar je je comfortabel voelt en waar je je kunt terugtrekken. Vul deze plek met kalmerende en geruststellende elementen, zoals kussens, dekens, foto’s of voorwerpen die je een gevoel van veiligheid geven.
• Zelfzorg en ontspanning: Besteed aandacht aan zelfzorg en ontspanning in je dagelijkse routine. Dit kan verschillende vormen aannemen, zoals het nemen van een warm bad, mediteren, wandelen in de natuur, luisteren naar rustgevende muziek of het doen van ademhalingsoefeningen. Het vinden van activiteiten die je kalmeren en je helpen ontspannen, kan helpen om de dissociatie te verminderen.
• Maak gebruik van je sociale netwerk: Zoek steun bij vertrouwde vrienden, familieleden of een ondersteunende praat- of andere groep. Praat over je ervaringen en gevoelens met mensen die je vertrouwt. Het delen van je ervaringen kan je helpen om je minder geïsoleerd te voelen en kan begrip en ondersteuning bieden. Als je je zorgen maakt over de reactie van mensen in je directe omgeving, overweeg dan om professionele hulp te zoeken bij een therapeut.

Professionele hulp

Als je veel last hebt van dissociatie of het zit je echt in de weg, dan is het wel aan te raden om professionele hulp te zoeken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan psychotherapie, EMDR, cognitieve gedragstherapie of lichaamsgerichte therapie. Overweeg professionele hulp van een therapeut die gespecialiseerd is in dissociatie en trauma-gerelateerde klachten. Een therapeut kan je helpen de oorzaken van je dissociatie te begrijpen. Therapie kan daarnaast helpen bij het verwerken van eventuele onderliggende trauma’s, die mogelijk hebben bijgedragen aan de dissociatieve ervaringen.

Tot slot

Hoewel dissociatie een uitdagende ervaring kan zijn, zijn er stappen die je zelf kunt nemen. Onthoud dat iedereen uniek is en dat verschillende strategieën voor verschillende mensen wel of niet kunnen werken. Het kan even duren voordat je de technieken ontdekt die het beste bij jou passen. Wees geduldig met jezelf en geef niet zomaar op. Onthoud dat deze blog slechts een startpunt is en dat het raadplegen van een professionele therapeut belangrijk kan zijn om de juiste ondersteuning en begeleiding te krijgen. Samen kun je werken aan het begrijpen en beheersen van dissociatie. 

Wees vriendelijk voor jezelf, terwijl je de tools en technieken verkent die het beste werken voor jou. Het herstelproces kan tijd kosten, maar met toewijding en ondersteuning kun je stappen zetten naar een leven waarin dissociatie minder impact heeft op je dagelijkse functioneren en welzijn.

Wil je eens met mij kletsen over dissociatie of een ander onderwerp? Stuur me gerust een e-mail of berichtje via WhatsApp, ik help je graag verder!